Tarih araştırmalarında Erzurum’un geçmişteki önemi ve savunma yapıları üzerine yeni bilgiler gün yüzüne çıkmıştır. Erzurum’un tarihi, ticaret yolları üzerinde stratejik bir nokta olmasından dolayı son derece önemlidir. Erzurum Teknik Üniversitesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Murat Küçükuğurlu, gerçekleştirdiği araştırmalarda, şehrin antik dönemlerde sahip olduğu 30 kapıyı gün ışığına çıkardığını keşfetmiştir. Özellikle halk arasında bilinen Tebrizkapı, Erzincankapı, Kavakkapı, Karskapı, Yenikapı, İstanbulkapı, Kilisekapı ve Gürcükapı gibi kapıların yanı sıra, ‘hendek’ ve ‘cebir’ kapıları gibi daha az bilinen kapılar da bu tespitler arasında yer almaktadır. Prof. Dr. Küçükuğurlu, bu araştırmalara 1998 yılında bitirme tezi için başladığını ifade ederken, çalışmalarının o günden bu yana devam ettiğini belirtmiştir.
Prof. Dr. Küçükuğurlu, Erzurum Kalesi’nin günümüze ulaşan kısmının oldukça sınırlı olduğunu vurgular. Kendisi, “Erzurum Kalesi pek çok unsurunu süreçte kaybetmiş. Bunların en önemlileri de kapıları” ifadesini kullanarak, insanların genel olarak bu kalenin kapılarının sayısının 7, 8 veya 9 olduğunu düşündüklerini ancak, tarihi belgeler ışığında bu sayının çok daha fazla olduğunu açıkça belirtti.
Osmanlı Döneminde Eklemeler ve Yenilemeler
Erzurum Kalesi’nin tarihi yapısını inceleyen Prof. Dr. Küçükuğurlu, kale surlarının Doğu Roma döneminde, yaklaşık 415 yılında inşa edildiğini ve 2 kısımdan oluştuğunu belirtmiştir. Özellikle Tebrizkapı bölgesinde bu 2 sur üzerinde ayrıca 2 kapının yer aldığını dile getirmiştir. Ardından, Osmanlılar 1570’li yıllarda İran tehlikesine karşı yeni bir sur inşa etmişlerdir. Bu sura 3. sur denilmektedir. Yetersiz kalan bu surdan sonra, 1865-1877 yılları arasında 4. sur inşa edilmiştir. Günümüzde Karskapı, İstanbulkapı ve Kavakkapı gibi kapıların bazıları hala mevcut konumdadır.
Ayrıca, bu süre zarfında “cebirkapı” adı verilen ve bazı belgelerde hendeklerin önünde olduğu ifade edilen kapılarla ilgili de bilgi edinilmiştir. Prof. Dr. Küçükuğurlu, yaptığı araştırmalarda en az 15 adet cebirkapı olabileceğini kaydetmiştir. Son dönem araştırmaları, henüz daha az bilinen bir kapı türü olan hendek kapılarını da gün yüzüne çıkarmıştır. Bu kapılar, şehri çevreleyen hendekler üzerinde yer alıyordu ve bu sayede kalenin savunmasını güçlendirmekteydi.
Erzurum’un Kapı Sayısının Artışı
Prof. Dr. Küçükuğurlu, yaptığı incelemeler sonucunda Erzurum’a ait toplam kapı sayısının 30’a ulaştığını belirtmektedir. Bu kapılar, farklı amaçlarla kullanılan ve çeşitli noktalarda kalenin değişik yerlerine konumlandırılmıştır. Çalışmalar, tarihsel belge ve haritaların birleştirilmesi ile gerçekleştirilmiş, böylece 30 kapı ve toplam 23 kilometre uzunluğundaki 4 sur ortaya çıkarılmıştır.
Erzurum Kalesi’nin 4 surunun toplam uzunluğunun 23 kilometreyi bulduğunu ifade eden Küçükuğurlu, bu yapıların her birinin farklı dönemlerde inşa edildiğini belirtmektedir. Kalenin çok özel ve nadir görülen büyüklükte bir savunma yapısı olduğunu vurgulamakta, bunca yapı yerinde olsaydı Erzurum’un bir açık hava harp ve savaş müzesi
